In de binnenstad hoor je het niet zo vaak meer: het Amsterdamse dialect. Er bestaat een heel woordenboek van, een lokale rapgroep scoorde er een hilarische hit mee en oer-Amsterdammers zouden hun uitstervende taalgebruik het liefst toegevoegd zien worden aan de lijst van immaterieel werelderfgoed.
Contents
Het verschil tussen kennen & kannen
Gelukkig hebben we internet nog. Daar is onder andere het Mokums Woordenboek te vinden, een bloemlezing van typisch Amsterdamse woorden en uitdrukkingen. Op datzelfde internet vind je ook de hit van rapgroep Osdorp Posse, dat in Origineel Amsterdams in enkele minuten veel herkenbare termen verwerkt heeft. Frontman Def P rapt in onvervalst stadsdialect dat tien euro een joetje blijft en honderd piek een meier is. Het allermooist is de uitsmijter “Het verschil tussen kennen en kannen kunnen we niet”.
Humor, de z en ‘on’
Je hoort het in kroegen, op de tribune bij Ajax of op de Noordermarkt: Amsterdammers en humor kunnen niet zonder elkaar. De één noemt het afzeikhumor, de ander heeft het over onschuldig sarcasme. Als buitenstaander moet je er een beetje tegen gewapend zijn. Kijk niet raar op als je door wildvreemden ‘schat’ of ‘mop’ genoemd wordt en ga er bij onwaarschijnlijke verhalen of situaties maar van uit dat je in de maling genomen wordt. Echte Amsterdammers spreken de z doorgaans uit als een s, en bij woorden die op -en eindigen wordt de n gewoon weggelaten of zeggen ze ‘on’. De korte a klinkt hard. Voetbalanalist Wim Kieft, geboren en getogen in Zuidoost: “Die goser kan wel voetballon, hoor. Toch, Johàn? Of sit je me nauw in de seik te nemon?”.
Jiddisch en Bargoens
De invloeden van het Jiddisch en Bargoens zijn sterk aanwezig. Het Jiddisch geldt als taal die door de van oudsher vele in Amsterdam woonachtige Joden werd gesproken, het Bargoens was een echte volkstaal in de eerste helft van de twintigste eeuw. Die combinatie leverde woorden op als bajes (gevangenis), kolere (een verwensing die naar cholera verwijst) of smeris (politieagent). De smeris is zowel enkelvoud als meervoud. Duikt er een hele patrouille op in het Vondelpark, dan zegt men “Daar heb je de smeris”.
Buurt-dialecten
Nu de meeste originele Amsterdammers zijn uitgeweken naar Hoorn, Purmerend of Almere, is er geen sprake meer van buurt-dialecten, zoals het Leidsebuurts, Fransepads, Jordanees of Zeedijks. Het dialect is vermengd met hedendaagse straattaal, uitgewaaierd in de Randstad of misschien zelfs aan het verdwijnen. Dat schreef althans Het Parool in 2017. Koester dus het moment dat je in de trein vanuit Zandvoort naar Centraal een roodverbrande man tegenkomt die beduusd verslag doet van zijn mooie avond aan de kust: “”Ik hep de son in de see sien sakke”.
